تاثیر الودگی هوا بر سرطان ریه
در سال‌های اخیر، شواهد متقن نشان داده است که آلودگی هوای محیط (به‌ویژه ذرات معلق ریز PM₂.₅) نقش قابل‌توجهی در ایجاد و تشدید سرطان ریه دارد. مطالعات متعدد فراتر از ارتباط صرف با مرگ‌ومیر، روند افزایش موارد سرطان ریه در افراد هرگز سیگاری را نیز به آلودگی نسبت داده‌اند. هم‌زمان، سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند حدود ۱۶٪ مرگ‌های ناشی از سرطان ریه در سطح جهان مستقیماً به آلودگی هوای بیرونی برمی‌گردد. در این مقاله ضمن بررسی مکانیسم‌های مولکولی، داده‌های اپیدمیولوژیک و تفاوت بار بیماری در جمعیت‌های مختلف، راهکارهای کاهش خطر و سیاست‌های کلیدی برای کنترل آلودگی را مرور می‌کنیم.
۱. بار اپیدمیولوژیک سرطان ریه ناشی از آلودگی هوا
مطالعات متا‌آنالیز نشان داده‌اند که افزایش هر ۱۰ میکروگرم بر متر مکعب در غلظت PM₂.₅، با افزایش تقریباً 8٪ خطر بروز سرطان ریه همراه است . برآورد جهانی آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) حاکی است که آلودگی هوای محیط در سال ۲۰۱۷ بیش از ۲۶۵,۰۰۰ مورد مرگ ناشی از سرطان ریه را موجب شده است (14.1٪ کل موارد) . در مناطق شرق آسیا این سهم حتی تا 60٪ موارد مرگ زودرس سرطان ریه مربوط به PM₂.₅ گزارش شده است .
۲. مکانیسم‌های مولکولی: چگونه PM₂.₅ سرطان‌زا می‌شود؟
1. استرس اکسیداتیو و التهاب مزمن:ذرات ریز PM₂.₅ با نفوذ به اعماق ریه و تولید رادیکال‌های آزاد، موجب آسیب به DNA و التهاب مزمن می‌شوند که مسیر تکوین نئوپلازی را تسریع می‌کند .
2. نفوذ ترکیبات سرطان‌زا:PM₂.₅ حامل آلاینده‌های شیمیایی مانند PAHها (هیدروکربن‌های چندحلقه‌ای آروماتیک) است که با اتصال به DNA و ایجاد آدکت‌های جهش‌زا، سلول‌های اپیتلیال برونشی را در معرض تغییرات سرطانی قرار می‌دهند .
3. تشدید اثر سیگار:مطالعات نشان داده‌اند که آلودگی هوا و سیگار کشیدن اثرات سینرژیک دارند و خطر سرطان ریه در افراد سیگاری که در معرض PM₂.₅ هستند، بسیار بالاتر از جمع دو خطر منفرد است .
۳. سرطان ریه در غیرسیگاری‌ها: پدیده‌ای رو به رشد
گرچه سیگار عامل اصلی (≈63٪) سرطان ریه است، اما بررسی‌های جدید حاکی از آن است که تا 16٪ مرگ‌های سرطان ریه در جهان به آلودگی هوای محیط نسبت داده می‌شود . گزارش‌های Lancet Respiratory Medicine نشان می‌دهند موارد سرطان ریه در افراد هرگز سیگاری—خصوصاً زنان—در حال افزایش است که آلودگی هوا نقش برجسته‌ای در این روند دارد .
۴. تفاوت‌های جغرافیایی و جمعیتی
• کشورهای در حال توسعه:60٪ از موارد مرگ ناشی از سرطان ریه به آلودگی در شرق آسیا رخ می‌دهد (Liu et al., 2021) .
• اقشار آسیب‌پذیر:کودکان، سالمندان و افراد با بیماری‌های زمینه‌ای تنفسی بیشترین حساسیت را نسبت به PM₂.₅ دارند و نرخ ابتلای آن‌ها به سرطان ریه در مقایسه با جمعیت عمومی بالاتر است.
• عدالت زیست‌محیطی:جوامع کم‌درآمد و اقلیت‌های قومی بیشتر در معرض سطوح بالای آلودگی هستند؛ در آمریکا، لاتین‌تبارها تا سه برابر بیشتر PM₂.₅ مضر را تجربه می‌کنند .
## ۵. راهکارهای کاهش مواجهه و سیاست‌های کلیدی
1. بهبود کیفیت سوخت و حمل‌ونقل پاک:جایگزینی خودروهای دیزلی با برق یا هیدروژن و ارتقای استانداردهای انتشار گازها از مهم‌ترین اقدامات است.
2. کنترل منابع زراعی و صنعتی:نصب فیلترهای کاتالیستی و جداسازی ذرات در صنایع و نیروگاه‌ها می‌تواند تا 50–80٪ از انتشار PM₂.₅ بکاهد .
3. فضاهای سبز شهری:افزایش درختکاری شهری و پارک‌ها با گونه‌های مناسب، جذب بخشی از ذرات معلق و تأمین اکسیژن را ممکن می‌سازد.
4. ساختمان‌های پاک:به‌کارگیری سیستم‌های تهویه با فیلتر HEPA و طراحی ایزوله برای کاهش نفوذ آلاینده‌های بیرونی.
5. آگاهی‌رسانی و پایش هوای آنی:توسعه شبکه‌های سنجش کیفیت هوا و اطلاع‌رسانی لحظه‌ای به شهروندان برای برنامه‌ریزی فعالیت‌های خارج از خانه.
۶. نتیجه‌گیری
آلودگی هوا به‌عنوان عامل دوم سرطان ریه، پس از سیگار، بار بیماری‌زای قابل‌توجهی را بر جوامع تحمیل می‌کند. کاهش غلظت PM₂.₅ حتی به میزان اندکی (۱۰ µg/m³) می‌تواند عمر متوسط جمعیت را نزدیک به یک سال افزایش دهد . برای مقابله با این چالش، ترکیب سیاست‌های ملی و بین‌المللی، فناوری‌های پاک و مشارکت آحاد جامعه ضروری است. تنها با این رویکرد می‌توان از بروز موارد جدید سرطان ریه پیشگیری و سلامت جمعیت را ارتقا داد
